مقدمه
انور مسعود، شاعر مشهور پاکستانی، به خاطر اشعار طنزآمیز و پیوند عمیقش با سه زبان: پنجابی، اردو و فارسی شناخته می‌شود. در این گفتگو با عمارہ احمد، او درباره تجربه زبانی خود، عشق به شعر و وضعیت رو به افول زبان پنجابی در پاکستان صحبت می‌کند. او به بررسی تعامل میان زبان‌ها، هویت فرهنگی و آموزش می‌پردازد و دیدگاهی ظریف درباره اهمیت تنوع زبانی و حفظ آن ارائه می‌دهد.
عشق به اردو، پنجابی و فارسی
وقتی از او پرسیده شد که آیا اشعار طنزآمیز به زبان اردو می‌نویسد، مسعود پاسخ مثبت داد و بیتی از خود را نقل کرد:
"ہاں مجھے اردو ہے پنجابی سے بھی عزیز،
شکر ہے انور میری سوچیں علاقائی نہیں"
(بله، من به اردو بیشتر از پنجابی علاقه دارم،
خدا را شکر که افکارم منطقه‌ای نیستند.)
او توضیح داد که پیوندش با اردو شخصی نیز هست، زیرا همسرش فقط به اردو صحبت می‌کند. با این وجود، او به سه زبان عمیقاً علاقه‌مند است:
- پنجابی: زبان مادری‌اش.
- اردو: زبان مادری فرزندانش.
- فارسی: زبان تدریسش به مدت سی سال.
او به ارتباط تاریخی و زبانی بین پنجابی و فارسی اشاره کرد و توضیح داد که فارسی تأثیر زیادی بر واژگان و ساختار پنجابی داشته و این دو زبان از نظر فرهنگی و زبانی به هم پیوسته‌اند.
سفر به دنیای فارسی
با اینکه مدرک دکترا در فارسی ندارد، عشق مسعود به این زبان از کودکی آغاز شد. در کتابخانه خانوادگی‌اش پر از ادبیات فارسی بود و او به ویژه تحت تأثیر آثار علامه اقبال قرار گرفت که بیشتر اشعارش به زبان فارسی است. این آشنایی اولیه او را ترغیب کرد تا به مدت سه دهه به تدریس فارسی بپردازد.
او با عشق به یاد می‌آورد که چگونه استادانش او را به سمت ادبیات پنجابی سوق دادند، حتی با اینکه در ابتدا به علوم پزشکی علاقه داشت. اشتیاق او به هر سه زبان همچنان پایدار مانده و او را به عنوان حامی تنوع زبانی در تمام دوران حرفه‌ای‌اش معرفی کرده است.
افول زبان پنجابی
با وجود علاقه به اردو و فارسی، مسعود از افول زبان پنجابی در پاکستان ابراز نگرانی کرد. او این افول را به تصورات غلط اجتماعی نسبت می‌دهد که پنجابی را زبانی غیرکاربردی و فاقد تئوری می‌دانند. با این حال، او با شور و اشتیاق استدلال می‌کند که پنجابی میراث ادبی بی‌نظیری دارد، به‌ویژه به عنوان زبان شعر صوفیانه.
او گفت:
"بزرگترین هدیه پنجابی این است که زبان صوفیان است – وارث شاه، سلطان باھو، بابا فرید، خواجه فرید و میاں محمد بخش رحمت الله علیه از پشتوانه‌های پنجابی هستند."
مسعود معتقد است که کمبود واژگان علمی و تئوری در پنجابی به دلیل عدم به‌کارگیری آن به عنوان زبان رسمی است، نه به‌دلیل محدودیت ذاتی زبان. او از اجرای آموزش ابتدایی به زبان پنجابی برای حفظ اهمیت فرهنگی و زبانی آن حمایت می‌کند.
اردو به عنوان زبان وحدت‌بخش
مسعود این نظر که اردو پس از تقسیم هند به اجبار تحمیل شده را رد می‌کند و به‌جای آن معتقد است که اردو عامل وحدت میان اقوام مختلف پاکستان است. او تأکید می‌کند که اردو با داشتن ۶۶ درصد واژگان فارسی، پیوندی میان مناطق مختلف ایجاد کرده و وحدت ملی را تقویت می‌کند.
او به شدت با سلطه زبان انگلیسی به عنوان زبان آموزشی مخالف است و آن را "بی‌فایده" می‌داند، زیرا به‌گفته او، این زبان کودکان را از ریشه‌های فرهنگی خود بیگانه می‌کند.
افول زبان فارسی و تأثیر فرهنگی آن
مسعود از کاهش نقش زبان فارسی در پاکستان ابراز نگرانی می‌کند و آن را با افول ارزش‌های اخلاقی و سواد فرهنگی مرتبط می‌داند. او معتقد است که فارسی با پیوند قوی‌اش با اخلاق و زیبایی‌شناسی اسلامی، به مدت قرن‌ها ادبیات و معماری جنوب آسیا را شکل داده است.
او گفت:
"سرود ملی ما نیز به زبان فارسی است... ما با فاصله گرفتن از فارسی، از اقبال نیز دور شده‌ایم."
مسعود معتقد است که از دست دادن فارسی منجر به گسست فرهنگی از اقبال شده، زیرا فلسفه شعری اقبال عمدتاً در استعاره‌ها و اصطلاحات فارسی ریشه دارد.
دفاع از میراث ادبی
مسعود از این مسئله انتقاد می‌کند که در دانشگاه‌های پاکستان، ادبیات پنجابی بدون در نظر گرفتن آثار نویسندگان هندو و سیک تدریس می‌شود، در حالی که پنجابی از تاریخ چندفرهنگی غنی‌ای برخوردار است.
او همچنین به تفاوت دیدگاه‌های فلسفی میان اقبال و حافظ اشاره کرد، اگرچه اقبال شیفته هنر حافظ بود.
نتیجه‌گیری: حفظ تنوع زبانی
دیدگاه‌های انور مسعود اهمیت حفظ تنوع زبانی را در پاکستان برجسته می‌کند. دفاع او از زبان پنجابی در کنار عشق به اردو و فارسی، نشان‌دهنده پیوند این زبان‌ها در شکل‌گیری هویت جنوب آسیا است.
او با تأکید بر آموزش ابتدایی به زبان مادری و سپس آموزش به زبان اردو و سایر زبان‌ها، نقشه راهی برای توسعه متوازن زبانی ارائه می‌دهد.
شعر او که ریشه در اصالت فرهنگی دارد، همچنان الهام‌بخش مخاطبان است و شکاف‌های نسلی و زبانی را پر می‌کند.
انور مسعود با حمایت از سه زبان، نه تنها میراث زبانی پاکستان را گرامی می‌دارد، بلکه با به چالش کشیدن تصورات اجتماعی، به سوی آینده‌ای فراگیرتر و غنی‌تر از نظر فرهنگی دعوت می‌کند.
https://thefridaytimes.com/22-Jun-2018/championing-three-languages
نظر شما